Adega
INICIO Áreas temáticas Litoral Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas
Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas PDF Imprimir Correo-e
Indexar artigo
Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas
Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas - Páxina 2
Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas - Páxina 3
Todas as páxinas
Envia Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas a FaceBookEnvia Problemas e riscos de contaminación nas Rías Galegas a Twitter

Nun artigo titulado ¿A costa do mar? ou De costas ao mar, publicado nun dos cadernos da Asociación ADEGA (Pérez, 1996) expuña-se con claridade o arraigada que está entre os mariñeiros a idea de que o mar é tan grande que soporta todo o que lle boten, e puña de manifesto como desde as embarcacións ou desde as bateas, durante as labores mariñeiras, se tiran ao mar todo tipo de resíduos que se xeran a bordo.

Tamén desde os peiraos, ou nas actividades de lecer, sexa en embarcacións deportivas ou na simples asisténcia ás praias, se reproduce esta situación.
Quizá desde 1996, momento no que se escribia o referido artigo, a sensibilización da xente teña mellorado e muitas persoas se teñan perguntado que pasará dez ou vinte anos mais tarde co noso litoral, coas rias e con todo o que a elas tiramos. Quizá tamén se teñan perguntado cal é a importáncia destes pequenos vertidos, en relación cos inxentes vertidos procedentes das indústrias, das augas residuais urbanas, mesmo dos vertedeiros de lixo volcados para a costa, ou da contaminación que os rios arrastan desde o interior.

Se reparamos no volume e a continuidade no tempo de vertidos urbanos e industriais sen depurar, podemos chegar á conclusión de que tamén entre a administración, as autoridades e os técnicos funcionou a idea de que o mar e as rias aguantan todo o que se lles bote. Sen embargo, constatamos que esa é unha idea interesada que hai tempo que os dados non permiten soster. Non temos que perguntar-nos se dentro de dez ou vinte anos haberá consecuéncias negativas da contaminación, pois xa hoxe temos abondosos exemplos de rias contaminadas, gravemente deterioradas nos seus valores ambientais e produtivos.

Estamos convencidos de que se non se toman medidas, o litoral galego no seu conxunto pode acabar na situación das rias de Pontevedra ou A Coruña. O que cumpre discutir é cales son as prioridades, cales son as solucións que nos permitan seguir tirando benefício dos ecosistemas litorais, dunha forma sustentábel, e isto leva-nos á necesidade dun saneamento integral, ás recollidas de todo tipo de resíduos e posterior tratamento, e tamén ao establecimento de incompatibilidades entre algunhas actividades ou indústrias e o equlíbrio ecolóxico das rias, pois non todos os problemas das indústrias se poden resolver con depuración.

E cumpre que toda a sociedade teña consciéncia de cales son os problemas e as solucións, ou cando menos cales ofertas non son solución e que actuacións agravan o problema. Cumpre que saibamos que, sendo importante a contribución individual, a solución a estes graves problemas só pode ser unha solución colectiva, unha solución que requere a acción decidida das administracións, dos nosos governantes. Coñecer cales son os plans da administración para a preservación do litoral, debatilos e participar na sua mellora é por tanto inprescindibel, se queremos optar a un futuro sustentábel.

As Rias galegas

As rias son estuários con características morfolóxicas específicas, xa que se trata de vales afundidos, polo que en xeral presentan unha boca mais ancha e unha profundidade elevada, tendo unha sección transversal ao seu eixo en forma de V. Estas características favorecen de por si un amplo intercámbio entre a auga da ria e a da plataforma oceánica contigua. As mesmas características, xuntamente coa sua orientación espacial e a climatoloxia, sobre todo a dirección predominante dos ventos en diferentes épocas do ano, determinan a importáncia e ocorrencia dos fenómenos coñecidos como afloramento e afundimento.
Nos estuários, e tamén nas rias, é habitual que a auga doce aportada polos rios circule maiormente pola superficie cara ao mar exterior. En realidade, o que circula cara fora é auga mariña cunha salinidade lixeiramente reducida nas capas superiores pola mescla con auga doce, de tal forma que o caudal desta corrente de saida é mui superior ao caudal aportado polos rios. bEsta corrente compensa-se coa entrada de auga mariña profunda, procedente do exterior e de capas fondas e frias. No verán, a frecuéncia dos ventos do norte (nas rias baixas, e do noreste ou do este nas altas) favorecen a saida de auga superficial cara o exterior e, por tanto, a renovación da auga das rias. Nesta época, cando os ventos sopran na dirección adecuada, os caudais de auga fria que entran polo fondo poden-se ver triplicados. Estamos asi ante un fenómeno de afloramento de augas profundas, responsábel non só das frias temperaturas da auga nas rias baixas, senon tamén da sua elevada produtividade, pois estas augas profundas procedentes do oceano achegan unha maior concentración de elementos nutrientes. Algúns cálculos indican que cando existe afloramento a auga da ria renova-se en case un 8% por dia, mentres que na mesma época de verán e sen ventos favorábeis ao afloramento, a renovación seria de tan só o 2-3%. Nas Rias Altas tamén se dá este fenómeno, aínda que a menor profundidade destas rias quita-lle intensidade, ao tempo que a sua orientación fai que o afloramento óptimo se corresponda con procedéncias noreste/este do vento.
Cando os ventos son contrários a esta circulación das augas, por exemplo, no caso das rias Baixas, cando os ventos sopran do sur, reducen a velocidade de saida superficial da auga, ralentizando toda a circulación e reducindo a renovación. Nesta situación, a renovación da auga é case nula e os vertidos desde a costa poden-se acumular no interior da ria. No caso de ventos mui fortes, pode-se producir a circulación inversa, é dicer, a saida de auga polo fondo e a entrada pola superficie. Cando isto ocorre, en dias de forte temporal, ten lugar o maior lavado da ria, xa que nun dia pode-se renovar até o 50% da auga.
Así, a mestura das augas e das substáncias contaminantes ou nutrientes que conteñen, o seu transporte e a posíbel deposición na ria está fortemente regulada pola intensidade destas correntes de intercámbio de auga. Contrariamente, as mareas e a olas, que localmente poden mostrar un efeito mais visíbel, teñen unha repercusión menor da difusión dos contaminantes.

Pero simultaneamente a estes procesos de transporte, que son decisivos para determinar a achega de elementos nutrientes, nas rias teñen lugar procesos de sedimentación ou deposición de partículas en suspensión e substáncias absorvidas, procesos que aumentan a retención de contaminantes nas rias, afectando sobretodo aos fondos, na zona intermareal e na plataforma litoral, e tamén a toda a biótica, animais e plantas, que nela se desenvolven.

A pesar das características diferenciadoras indicadas, as rias, ao igual que os estuários, son medios estrictamente sedimentários, polo que actuan como sumideiro de matéria orgánica (Carballeira et al, 1997). As partículas en suspensión aportadas polos rios ou polos vertidos residuais directos, asi como aquelas outras que se poden formar no interior das rias como consecuéncia da actividade biolóxica (detritos, etc) sedimentan no fondo formando bancos de lodos e depósitos areosos ou orgánicos. Os cámbios químico-físicos (pH, Eh, etc) que teñen lugar ao encontrar-se as augas doces e as salgadas favorecen a floculación de arxilas, substáncias húmicas e outras partículas, proceso que vai acompañado da absorción de metais e outras substáncias solúbeis, que resultan asi atrapadas e acumuladas no fondo das rias.

Como veremos, estes fenómenos de acumulación teñen unha intensidade notábel, e a concentración de contaminantes nos fondos das rias está-se a incrementar de forma significativa. Para falar da contaminación, veremos en primeiro lugar a achega de contaminación orgánica biodegradábel ás rias, e en segundo lugar repasaremos a situación en canto a substáncias tóxicas persistentes.

A orixen da contaminación: os vertidos de matéria orgánica

O Segudo Plan de Saneamento de Galicia (Xunta, 1998) avalia a contamianción xerada en Galiza en términos de demanda biolóxica de oxíxeno (DBO5), un parámetro que determina o consumo de oxíxeno causado por un determinado vertido, e que se considera indicativo da concentración de matéria orgánica no mesmo. Unha persoa xera ao dia uns 60 g de DBO5, que se verte nas augas residuais domésticas. Con esta taxa como referéncia, a carga contaminante total en Galiza avalia-se en 6 millóns de habitantes equivalentes, é dicer, uns 130 millóns de kg de DBO5 (ou oxíxeno consumido) ao ano. A mitade desta contaminación é de orixe humano mentres que a outra mitade ten unha orixe industrial. A sua vez, a mitade da carga contaminante de orixen industrial verte-se aos colectores urbanos de augas residuais, mentres que a outra mitade (un 25% do total) non se acha conectada, senon que, con ou sen depuración, vai directamente aos cauces naturais. Desta forma, as depuradoras municipais deberán facer fronte a perto do 75% desta carga contaminante asi definida. Non se consideran nestas cifras os resíduos agrogandeiros.
Para analisar máis polo miudo a orixe dos vertidos ao litoral, teremos que acudir a outras fontes. A táboa 1 recolle algúns dados sobre o caudal e a cantidade de matéria orgánica vertidos ao litoral galego, segundo a orixen dos mesmos (Pérez F. e Vila, 2000). Os caudais maiores son os dos vertidos urbanos, con perto de 5 m3/s. Sen embargo, unha única indústria tal como a Celulosa de Pontevedra verte o equivalente a toda a área de Vigo, e case o 20% de toda a poboación costeira, mentres que toda a indústria conserveira, con perto dun cento de fábricas, non chega ao 50% do caudal vertido por ENCE.

 

 

Táboa 1. Comparación dos caudais de auga (m3) e das cargas en materia orgánica (COD: carbono orgánico disolto) debido a diferentes tipos de efluente

TIPO DE EFLUENTES

Caudal (m3/s)

Carga de COD (kg/s)

Volume anual (millóns m3)

Carga de COD anual (millóns kg)

Vertidos urbanos de VIGO

0.7

0.084

21.8

2.6

Vertidos urbanos ó litoral galego (1.4 millóns habitantes)

4.85

0.59

153

18.5

ENCE/ELNOSA

0.87

0.25

27

7.7

Ind. Conserveira (VIGO)

0.11

0.060

3.5

1.8

Ind. Conserveira (AROUSA)

0.16

0.10

5.2

3.3

Ind. Conserveira (GALICIA)

0.32

0.18

10

5.7

 

Sen embargo, a cantidade total de contaminantes vertidos é o produto do caudal pola concentración. A concentración nas augas resíduais urbanas é baixa, arredor dos 120 mgCOD/l (ou partes por millón, ppm, de carbono orgánico disolto, COD), mentres que os efluentes industriais poden chegar a concentracións dez ou cen veces superiores. Asi, podemos ver como a matéria orgánica vertida nos efluentes domésticos de case millón e medio de habitantes atinxe os 18 millóns de kg de carbono disolto, e que os vertidos de Ence equivalen ao 40% da cantidade anterior, é dicer a uns 600.000 habitantes, e os da indústria conserveira ao 30%, ou sexa algo mais de 400.000 habitantes.

Outros factores diferéncian o impacto destes vertidos e as posibilidades de corrección do mesmo. Como podemos tamén observar na táboa 1, o vertido de Vigo atinxe os 2,6 millóns de kg de COD/ano, sendo Vigo a maior aglomeración urbana das Rias Baixas. O resto dos vertidos urbanos, coa excepción do correspondente á área de A Coruña (Bens), serán de menor cuantia. A conserveira de maior capacidade pode achegar-se ao millón de kg COD/ano, mentres que a celulosa atinxe perto de 8 millóns de kg de carbono ao ano. Podemos afirmar que esta última indústria é responsábel do maior vertido pontual de matéria orgánica que existe no litoral galego, mentres que os vertidos de muitas conserveiras e os das vilas son de menor entidade e están en xeral mais repartidos. Esto explica porque a Ria de Pontevedra conta coa maior concentración de carbono orgánico disolto.
Os niveis naturais de carbono orgánico disolto (COD) no mar son baixos, aproximadamente de 1 ppm (1 mg/l), concentración que podemos atopar nas augas limpas que entran á ria. A medida que aumentan os valores de COD o sistema perde calidade e se estes valores acadan os 20 ppm provócase una perda moi alta de osíxeno, acadándose a anoxia e a morte biolóxica (Pérez F. e Vila, 2000). A maior parte das augas costeiras presentan baixos valores de COD, inferiores á 2 ppm, o que indica unha aceptábel calidade da auga, que se explica pola renovación e lavado que provoca a entrada de auga limpa procedente do oceano. Sin embargo, os dados disponíbeis tamén indican que a renovación natural das augas é insuficiente para diluir os vertidos realizados á ria de Pontevedra: no interior da Ría acadan-se os 11 ppm, e no resto valores case o dobre dos medidos na da Ría de Vigo.
No que respecta aos vertidos das indústrias conserveiras, presentan en xeral un menor caudal pero unha mui alta concentración en matéria orgánica. Este feito facilita o seu tratamento con un custo inferior. En muitas conserveiras abondaria con tratar un 5-10% do volume vertido para eliminar mais do 60% da matéria orgánica, algo que se pode acadar seleccionando aquelas correntes mais concentradas e sometendo-as a un tratamento axeitado (Soto, 1990).

Sen embargo, o impacto dos efluentes urbanos sen depurar non se pode despreciar, tanto no que se refere á matéria orgánica como á presencia de virus e bacterias patóxenos, principalmente coliformes. A preséncia destes patóxenos provocan a degradación da salubridade das augas, facéndoas non aptas para o uso alimentario (cultivos mariños) e para o baño.
En relación co vertido de elementos nutrientes, é dicer de compostos con nitróxeno e fósforo, contidos en altas concentracións nos vertidos das conserveiras e en cantidades inferiores nos vertidos urbanos, a situación semella non ser preocupante. A modo de dado orientativo, as achegas de elementos nutrientes ás Rias Baixas polos vertidos e pola própria auga fluvial (entradas de auga doce) ten-se avaliado en menos do 30% no inverno e menos do 5% no verán (Prego, 1990).

En definitiva, os vertidos domésticos e industriais contribuen en proporcións case iguais á contaminación con matéria orgánica disolta e en suspensión. Estes vertidos contribuen ao consumo de oxíxeno, á proliferación de microorganismos patóxenos, a aparición de zonas putrefactas e á formación de lodos anóxicos nos fondos mariños. Ence constitue o principal foco emisor detes tipo de contaminación en todo o litoral, e a capacidade de renovación e dilución na Ria de Pontevedra, orixinada polas correntes de entrada e saida de auga, mostra-se insuficiente para evitar os impactos destes contaminantes.


Contaminantes tóxicos e persistentes

Mais preocupante que a contaminación por matéria orgánica biodegradábel e por nutrientes é a contamianción por substáncias tóxicas persistentes, como poden ser os metais pesados ou moitas substáncias orgánicas non biodegradábeis. Estas xeran-se artificialmente nos procesos industriais, e tamén se coñecen como substáncias xenobióticas, é dicer, alleas aos seres vivos. A normativa europea clasifica as susbtáncias perigosas en duas listas, a lista negra e a lista gris, segundo o seu grado de perigosidade, determinado en función da toxicidade, persisténcia e bioacumulación no meio acuático, entre outros factores. A lista negra inclue as seguintes famílias de substáncias: organoclorados e organo-haloxenados en xeral, organofosforados, compostos orgánicos do estaño, substáncias canceríxenas ou mutaxénicas en xeral, compostos de cádmio e mercúrio, aceites minerais e hidrocarburos, e cianuros. Na lista gris incluen-se sunstáncias cun efeito nocivo claro, ainda que inferior ao das anteriores, entre elas o cobre, o zinc, os compostos do chumbo, os metais radioactivos, etc.
Nos mercados europeus comercializan-se actualmente unhas 100.000 substáncias químicas, das que a UE ten clasificado unhas 5.000 como perigosas para o meio ambiente e para a saude. O problema das substáncias tóxicas ten-se convertido asi nunha das principais prioridades ambientais en Europa. Sen embargo, a cousa non queda aí: un recente estudo realizado pola Axéncia Danesa do Ambiente eleva a 20.000 o número de substáncias perigosas, despois de investigar un total de 50.000 substáncias comercias. Alén dos seus efeitos nocivos, o principal aspecto en común destas substáncias é o pouco ou nada que se coñece delas, devido a que entran no mercado sen ningún tipò de avaliación de riscos ambientais ou sanitários (Chemical Awareness, 2000).

Un dos principais factores de contaminación no noso litoral está nas diferentes operacións realizadas co petróleo e derivados. O petróleo crú contén miles de substáncias; entre elas, os hidrocarburos poliaromáticos (PAH) están consideradas como o grupo de componentes mais tóxicos. O contido en PAH dun petróleo é variábel, e algúns produtos derivados como o gasóleo ven-se enriquecidos en PAH. Aínda que os componentes do petróleo son mui voláteis, atopan-se concentracións anormalmente elevadas de hidrocarburos incluso nas rutas de navegación intensa, e sobre todo nas proximidades das áreas de manexo frecuente do petróleo e os seus derivados: peiraos, refinarias, estacións de servizo, etc.

Os efeitos do petróleo e os seus componentes sobre os seres vivos son coñecidos desde hai tempo, pero non co suficiente detalle. Estudos recentes empregando ovos e larvas de bacallao confirmaron diferentes efeitos negativos sobre esta espécie, en concentracións inferiores ás até agora consideradas letais: mortandade de larvas, menor crecimento, deformacións, reducida vitalidade e merma da capacidade de sobreviver nas etapas posteriores de desenrolo do peixe.

Son escasos os dados sobre a contaminación por compostos tóxicos persistentes. Estudos realizados na Ria de Vigo indican que esta contaminación non é xeralizada (Pérez F. e Vila, 2000). Os niveis de hidrocarburos disoltos na auga son relativamente baixos na maioría dos puntos estudados, exceptuando zonas de grande trasfego marítimo e zona de asteleiros e varadeiros onde os niveis son preocupantes polo altos contidos de hidrocarburos (22 ppb). Os niveis de clorobifenilos nos sedimentos nas zonas portuarias tamén acadan altos valores (150 ppb).
En Galiza ten habido repetidos accidentes catastróficos de grandes petroleiros que verteron a sua carga nas proximidades da nosa costa, e que destruiron importantes bancos pesqueiros e marisqueiros no noso litoral. Porén, cabe resaltar o feito de que, a nivel mundial, estes grandes accidentes só contribuen co 10-15% do petróleo vertido aos mares, mentres que a maior parte se verte desde terra de forma directa ou a través dos rios. Pero temos que resaltar que máis do 33% da contaminación mundial por petróleo procede dos trasfegos debidos a inumerábeis perdas motivadas por pequenos erros ou por práticas irrespeituosas: aí temos o lavado de sentinas no mar e os escapes desde buques e peiraos.

Neste sentido, a proliferación de instalacións que manexan derivados petrolíferos constitue un risco de grande importáncia para a deterioración futura das augas e do conxunto das rias. Hai unha refineria de petróleo en A Coruña, instalan-se estacións de servizo nas rias de Arousa, de Vigo, un posíbel porto petroleiro exterior en Ferrol, etc: todo o litoral está potencialmente afectado


Os metais pesados son tamén contaminantes xenobióticos que se acumulan na cadea trófica e nos sedimentos mariños. Os animais mariños presentan un factor de concentración de 3300 para o As, 4500 para o Cd, 400-7000 veces para o Cu, 1400 para o Pb, e 1000-10000 veces para o Hg (Pérez F. e Vila, 2000). Nas zonas urbanas da Ría de Vigo observa-se unha forte contaminación por Pb e Cd (1 a 1.5 ppb de Cd e 200-250 ppb de Pb na zona portuaria) motivada pola actividade industrial e tráfico terrestre; mentres que na Ría de Arousa os niveis de Cr son altos (200-350 ppb) e gardan relación coas indústrias de curtidos de peles. Un estudo mais recente (Carballeira, 1997) realizado para un total de 44 áreas do litoral, determinou os níveis de fondo para os seguintes metais: Co, Cu, Cr, Ni, Zn, Pb, Mn e Fe e chegou ás seguintes conclusións sobre a existéncia de zonas contaminadas: nove das áreas estudadas presentan contaminación “considerábel” ou “mui alta”, xa que presentan concentracións dalgúns metais pesados de 3 a 12 veces superiores aos correspondentes níveis de fondo ou concentracións naturais. Estas áreas son as seguintes:

  • A Coruña: contaminación mui alta para o cobre, moderada para o cinc e chumbo
  • A Xunqueira-Noia: contaminación considerábel para o cobre
  • A Póboa: contaminación considerábel para o cobre
  • Rio Ulla: contaminación considerábel para o cromo e cobre
  • Vilanova e Cambados: contaminación moderada para o cobre
  • Pontevedra: contaminación considerábel para o cobre
  • San Simón: contaminación mui alta par ao chumbo
  • Redondela: contaminación considerábel para o cobre
  • Samil: contaminación mui alta para o chumbo, cinc e cobre; considerábel para o cromo

Unha análise mais complexa realizada polos mesmo autores (Carballeira et al, 1997) chega á conclusión de que o risco ecolóxico potencial só é apreciábel, entre moderado e considerábel, para as seguintes rias: Viveiro, Cedeira, Ferrol, A Coruña (Ria do Burgo), Ria de Arousa, Ria de Pontevedra, e Enseada de San Simón e Samil (Ria de Vigo). Estas áreas coinciden con aglomeracións urbanas e industriais de importáncia.
Este estudo non analisou as concentracións de mercúrio, un dos metais pesados mais tóxicos e que presenta altas concentracións na ria de Pontevedra. A contaminación nesta ria define-se como mui alta, xa que as concentracións de mercúrio en vários pontos próximos ao complexo Ence-Elnosa supera en mais de 50 veces os níveis atopados noutras rias. Con valores 4-8 veces superiores aos de referéncia, a contaminación segue sendo considerábel ou mui alta en zonas mais alonxadas, como é a praia de Lourido (Cela et al, 1992).

Ademáis do mercúrio procedente de Elnosa, as celulosas como a de Pontevedra xeran mais de mil substáncias orgánicas tóxicas, das que se identificaron ao menos unhas tres centas, entre elas taninos, ácidos resínicos, fenois, clorofenois e outros organoclorados incluidas as dioxinas, etc. Moitas destas substáncias son de difícil biodegradación e acumulan-se nos sedimentos e no corpo dos organismos mariños. O branqueo da pasta de celulsoa con cloro e derivados é unha das causas desta perigosa contaminación. Sen embargo, non nos consta que se fixeran estudos sobre a contaminación por este tipo de substáncias na Ria de Pontevedra.
Por último, faremos referéncia a un estudo detallado da situación da Ria de A Coruña ou Ria do Burgo. Esta ria presentou as maiores perdas de produtividade marisqueira ao longo das últimas décadas, razón pola cal a Xunta de Galicia realizou a comezos dos noventa un estudo da contaminación e das posibilidades de recuperación. Atoparon-se elevadas concentracións de mercúrio, prata e cobre nos sedimentos da ria, sendo estas mais altas na zona interior e sobre todo na parte sur, pero que afectan a toda a ria, agás os bancos areosos do norte. Os hidrocarburos poliaromáticos (PAH) constituen o segundo grupo de contaminantes en importáncia, seguidos dos policlorobifenilos (PCB). Os sedimentos a profundiades de 1-1,25 m tamén se achan contaminados. A táboa 2 resume algúns dos dados.

 

Táboa 2. Contaminación nos sedimentos da Ria do Burgo (A Coruña)

Conta-minante

Conc. ppm

Gradiente

Incidéncia por áreas (identificadas no estudo)




A,E,F

B

C,D

G,H

I,J

K

Mercúrio

0,15-12

Diminue cara ao exterior

***

***



*



¿?

***

**

Cobre

6,6-280

Diminue cara ao exterior

***

***



***

**

Prata

0,2-2,7

Idem

-

-



-

-

PAH

0,1-4,4

Aumenta cara ao exterior

¿?

***



**

**

PCB

0,01-0,054

Variábel

**

**



***

**

***Alta contaminación; **Contaminación regular; *Baixa contaminación; ¿?Sen conclusións

Do total de mostras de sedimentos analisadas, e por comparación coa normativa holandesa, chegou-se a conclusión que o 71% dos sedimentos presentan unha contaminación entre moderada e severa, resultando conveniente rexenerar o meio mediante a retirada dos sedimentos e o seu almacenamento exterior (non se poden destinar a outros usos nen dispersar na auga) e vixiáncia.

As repetidas mareas negras causadas por vários accidentes de petroleiros, pero sobre todo os frecuentes escapes que dan lugar a pequenas mareas negras e manchas de fuelóleo case cotidianas son as causas principais da contaminación por PAH, mentres que os metais pesados proceden de antigas indústrias, hoxe xa inexistentes, localizadas na marxe sur da ria.

Por outra banda, a maior parte dos sedimentos da ria son demasiado finos en relación cun bo substrato para a produción marisqueira. A falta de area e o incremento das arxilas nos sedimentos considera-se unha consecuéncia da elevación do nivel do mar e, sobre todo, dos efeitos da presa de Cecebre. Esta retén nos seu interior as fraccións mais pesadas dos sólidos en suspensión fluviais (areas) mentres arrasta as mais lixeiras, que despois sedimentan na ria.


Outras causas e riscos de deterioración

Os recheos destruen directamente a zona de maior importáncia ecolóxica e produtiva das rias, xa que afectan á zona intermareal e plataforma próxima. Mais de 50 millóns de m2 de recheos foron realizados no litoral galego, superfície equivalente a un tércio da Ria de Vigo. Asimesmo, estes recheos afectaron a zonas de xunqueiras intermareais, perdendo-se a función ecolóxica depuradora destas áreas. Por outra banda, o próprio material empregado nos recheos é en si contaminante, xa que dá lugar á dispersión de partículas finas que enturbian a auga e á formación de bancos de lodos en áreas próximas.

As obras hidráulicas nos rios son outro factor de impacto, como xa vimos no caso da Ria de A Coruña ao referirnos aos efeitos do encoro de Cecebre, xa que modifican o comportamento hidrodinámico das rias e reducen a sua productividade. Aos encoros actualmente existentes poden vir a sumar-se mais doutra trintena, dos que o encoro do Úmia é o primeiro, e tamén unhas trescentas minicentrais hidroeléctricas. Estas poden incluir presas e encoros de certa magnitude, e vários proxectos nun mesmo tramo do rio, como está a pasar no Ulla e no Lérez, con doce e seis presas respectivamente. A pesar do exemplo de Cecebre, de da existencia de estudos a nivel internacional sobre as consecuencias das grandes presas para a fertilidade dos estuários e litoral próximo á desembocadura, nen os plans hidrolóxicos nen os proxectos de obras incluen estes riscos entre as suas avaliacións de impacto ambiental. A conivéncia entre a administración e as empresas interesadas en tales obras devaluou por completo o interese e a utilidade dos estudos de impacto ambiental.

A construcción de peiraos e diques ten ocasionado en numerosas ocasións a modificación de correntes, acarreando cámbios ecolóxicos importantes e mesmo a desaparición das praias. O Cámbio climático, a sua vez, pode traernos consecuéncias hoxe imprevisíbeis.

Xa como conclusión, faremos unha mención ás actuacións da administración dirixidas á protexer o noso litoral dos impactos referidos. As actuacións limitan-se ao capítulo do saneamento, que hoxe se quere completar cunha lei sobre a calidade das augas das rias. No primeiro aspecto, o plano de saneamento só presta a tención aos obxectivos da directiva europea sobre o tratamento de augas residuais urbanas, que pretende a depuración dos vertidos para eliminar a sua carga orgánica e, nalgúns casos, o seu contido en elementos nutrientes. Pero nada se está a facer sobre a limitación dos vertidos polo seu contido en susbstáncias perigosas, como os mencionados metais pesados e os contaminantes orgánicos persistentes, que identificamos como o principal problema de contaminación nas nosas rias. A proposta lei das rias inclue algunha referéncia a este último aspecto, claramente insuficiente e incluso alonxada da nova directiva marco europea sobre a auga, e esquece totalmente calquera outro factor de impacto sobre as rias, sexan os recheos, os peiraos e outras infraestructuras do litoal ou as obras hidráulicas.

Para nós é imprescindíbel ter ben presente a existéncia de incompatibilidades entre o mantenimento, reprodución e aproveitamento dos recursos naturais do litoral e aquelas actividades ou infraestructuras que causan unha deterioración irreversíbel das rias. Son incompatíbeis aquelas infraestructuras que poden modificar a dinámica própria das rias (encoros, recheos, peiraos, canles...), e aquelas actividades que emiten ao meio contaminantes tóxicos e persistentes (metais pesados, hidrocarburos, organoclorados, etc) que non son eliminados nos sistemas de depuración, ou que poden dar lugar a accidentes catastróficos. O tráfico e almacenamento de combustíbeis, o procesado de petróleo, as celulosas e a indústria química en xeral son algunhas destas actividades

Referéncias

Carballeira e cols, 1997. Estado de Conservación de la Costa: nutrientes y metales pesados en sedimentos y organismos intermareales. Universidade de Santiago de Compostela.
Cela e cols, 1992. Enviromental Technology, 13, 11-12.
Pérez González, 1996. ¿A costa do mar? Ou de costas ao mar. Adega-Cadernos 2, 45-49.
Pérez F. F. e Vila L., 1994. Morfoloxía e dinámica das Rías Galegas en “A Ecoloxía do Meio Mariño”. Ed. ADEGA.
Pérez F.F.e Vila L., 1994. Contaminación e deterioro das Rías Galegas. Cerna 12, 10-13.
Pérez F.F. e Vila L., 2000. A saúde ambiental das Rías. Xornada Científica sobre a Auga e os Rios. ADEGA, COAGRET e Coordinadora Anti-Encoro do Úmia. Santiago de Compostela, 17 de xuño de 2000.
Prego, 1992. Las sales nutrientes en la rias gallegas.
Soto M., 1994. A contaminación do litoral. En “A ecoloxía do meio mariño”. Ed. ADEGA
Soto M e Lema J.M. 1996. Depuración bioloxica de efluentes residuais de industrias conserveiras. Adega-Cadernos 2, 38-44.
Xunta, 1998. Segundo plan de saneamento de Galicia. Documento de Síntese. Augas de Galicia, decembro de 1998.

Joomla Templates and Joomla Extensions by ZooTemplate.Com
 


ADEGA